Wszystkie starania o zmniejszenie emisji odorantów są prowadzone w celu zmniejszenia stopnia zapachowej uciążliwości instalacji dla mieszkańców otoczenia, jednak jednoznaczne określenie poziomu uciążliwości nie jest możliwe. Uciążliwość (UZ) jest odbierana subiektywnie.
Podejmowane są badania zmierzające do zobiektywizowania ocen UZ. Polegają na poszukiwaniach zależności między opiniami ludności (liczba spontanicznych skarg lub wyniki badań ankietowych) i:
- stężeniami określonych związków chemicznych (oznaczanymi w terenie lub obliczanymi metodą modelowania dyspersji),
- wynikami olfaktometrycznych pomiarów terenowych lub obliczeń stężenia zapachowego (obliczenia częstości występowania zapachu wyczuwalnego, rozpoznawalnego, wyraźnego ...),
- wynikami terenowego skalowania jednostkowych cech zapachu, takich jak jego rodzaj (uznawany za naturalny lub obcy na danym obszarze), jakość hedoniczna, intensywność i częstość występowania.
Jedną z takich prób ilustrują rysunki, zamieszczone poniżej (źródło - J. Kośmider, materiały Seminarium ODOURS'93). Zależność UZ od trzech cech zapachu - intensywności, jakości hedonicznej i częstości występowania w danym punkcie terenu - zaproponowano uznać za podstawę wyodrębnienia pięciu klas uciążliwości (stopnie zaciemnienia pola wykresu).
(format: jpg, rozmiar: 38 kB)
(format: jpg, rozmiar: 72 kB)
Analogiczne założenie jest podstawą opisanego w projekcie IPPC H4 (horyzontalna dyrektywa odorowa) (format: pdf, rozmiar: 1,99 MB) ustalania, czy potencjalna uciążliwość projektowanej instalacji może być uznawana za akceptowalną,
Wyodrębniono dwie klasy uciążliwości zapachowej - akceptowalna i nieakceptowalna, na podstawie trzech czynników: hedonicznej jakości zapachu, stężenia zapachowego zanieczyszczeń i częstości "incydentów odorowych" w skali roku.
Na podstawie wieloletnich badań opinii ludności, wykonanych w wielu krajach (USA, Holandia, Wielka Brytania, Niemcy i inne) uporządkowano wiele rodzajów działalności zgodnie z hedoniczną jakością (potencjalną uciążliwością) zapachu emitowanych gazów.
Korzystając ze sporządzonej listy rankingowej wyodrębniono trzy klasy potencjalnej uciążliwości: mała, średnia i duża. Dla każdej z tych klas zaproponowano (na podstawie badań socjologicznych) inny poziom stężenia zapachowego, którego przekraczanie częściej niż przez 2% godzin roku, pozwala uznać uciążliwość za nieakceptowalną (percentyl 98-1h, odpowiednio: 6, 3 i 1,5 ouE/m3).
(format: jpg, rozmiar: 146 kB)
W konkretnych warunkach terenowych zalecenia dotyczące percentyla 98 mogą być modyfikowane na podstawie wyników analizy rzeczywistej lokalnej sytuacji, w tym opinii ludności.
Stosowana w Niemczech metodyka badań socjologicznych została opisana w wytycznych VDI-Richtlinien. Wytyczne opracowano z wykorzystaniem bogatych doświadczeń holenderskich. Został precyzyjnie określony tryb zbierania opinii i sposób ich opracowywania.
Zdefiniowano indeks zapachowej uciążliwości Ik.
Symbole użyte we wzorze oznaczają:
Ik – indeks uciążliwości dla tygodnia k,
Nk – łączna liczba obserwacji w tygodniu k,
i – kategoria uciążliwości (od 0 do 5 według tabeli poniżej),
Wi – współczynnik wagi kategorii uciążliwości i,
Nik – liczba obserwacji w tygodniu w kategorii i.
KATEGORIE ZAPACHOWEJ UCIĄŻLIWOŚCI WEDŁUG VDI-RICHTLINIEN 3883
Kategoria uciążliwości, i | Współczynnik wagi, Wi | |
Brak zapachu | 0 | 0 |
Brak uciążliwości | 1 | 0 |
Mała uciążliwość | 2 | 25 |
Uciążliwość | 3 | 50 |
Duża uciążliwość | 4 | 75 |
Skrajna uciążliwość | 5 | 100 |
Zgromadzone metodami ankietowymi informacje na temat zapachowej jakości powietrza mogą być uzupełnione w wyniku analizy spontanicznych skarg ludności (dotyczy to zwłaszcza większych obszarów o dużym zaludnieniu i dłuższych okresów).
W Polsce analizą rejestrów skarg, wpływających do Stacji San-Epid, Inspektoratów PIOŚ i innych instytucji, zajmuje się od dawna Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie. Na początku lat 1990-tych badano - w skali kraju - udział skarg, wpływających do różnego rodzaju urzędów i instytucji (resort zdrowia, resort środowiska, media...), na zapachową uciążliwość różnych rodzajów działalności gospodarczej (U. Siwek i wsp.). Stwierdzono, że zapach jest najczęściej kojarzony z zagrożeniem zdrowia, ponieważ większość skarg (57%) wpływa do Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych. Na rysunku przedstawiono, dla przykładu, jeden spośród wielu wartościowych efektów pracy - rozkład skarg pomiędzy cztery główne działy gospodarki, wyodrębnione na podstawie klasyfikacji branżowej GUS.
(format: jpg, rozmiar: 58 kB)
Na rysunkach poniżej przedstawiono wybrane wyniki badań ankietowych, wykonanych przez zespół Pracowni w otoczeniu Zakładów Chemicznych „Police” S.A. w roku 1996.
W badaniach uczestniczyli studenci Politechniki Szczecińskiej i Uniwersytetu Szczecińskiego.
(format: jpg, rozmiar: 19,99 kB)
ROZKŁAD ODPOWIEDZI NA PYTANIE ANKIETY:
„CZY ZAPACH, WYSTĘPUJĄCY W OTOCZENIU MIEJSCA ZAMIESZKANIA,
JEST DLA PANI/PANA UCIĄŻLIWY ?”
(procent odpowiedzi zebranych w osiedlu mieszkaniowym „Chemik”
i w centrum miasta Police w r.1996)
(format: jpg, rozmiar: 30 kB)
ROZKŁAD ODPOWIEDZI NA PYTANIE ANKIETY:
„JAK CZĘSTO WYSTĘPUJE UCIĄŻLIWY ZAPACH?”
(liczba odpowiedzi zebranych w osiedlu mieszkaniowym „Chemik”
i w centrum miasta Police w r.1996)
Wyniki przedstawionych badań porównywano z wynikami modelowania rozprzestrzeniania się odorantów w otoczeniu polickich wytwórni kwasu fosforowego obliczenia częstości przekraczania progu wyczuwalności i progu rozpoznawalności zapachu; patrz - Barbara Mazur-Chrzanowska).
(format: jpg, rozmiar: 112 kB)
Wyniki nowszej analizy skarg na jakość powietrza, a w tym - na odory, wpływających do Inspektoratów Ochrony Środowiska, były referowane w r. 2008 na Seminarium RTP 26398 nt. przeciwdziałania uciążliwości zapachowej. Poniżej zamieszczono jeden z wymownych slajdów z prezentacji Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Szczecinie - Małgorzaty Kołodziej-Nowakowskiej (aby pobrać całość ppt - kliknij na obrazku).
M. Kołodziej-Nowakowska: Rozpatrywanie skarg na uciążliwość odorową przez Inspekcję Ochrony Środowiska
Podobne badania, prowadzone przez dziesięciolecia w różnych krajach, pozwalają ocenić skuteczność rozwiązań legislacyjnych - wprowadzanych w celu zmniejszenia uciążliwości odorowych (lub konieczność ich wprowadzenia). Ilustrują to przykłady dotyczące Holandii i Japonii.
(format: jpg, rozmiar: 55 kB)
(format: jpg, rozmiar: 23 kB)
(format: jpg, rozmiar: 81 kB) Więcej:
Publikacje wykonawców PBZ 2007-2010: Nowe metody i technologie dezodoryzacji w produkcji ...; I. Sówka i wsp. pdf1 (format: pdf, rozmiar: 221 kB), pdf2 (format: pdf, rozmiar: 776 kB)
